‘Zonder mantelzorg functioneren we niet’

Veilig thuis Zorgeloos thuis Actief leven

Mantelzorg-advies van expert Henk Nies

In de Achterhoek en Liemers zorgen 77.814 mensen langer dan drie maanden voor een ander. Ongeveer 15.000 daarvan doen dit langer dan 3 maanden en meer dan 8 uur per week*. Dit zijn allemaal mantelzorgers. En als iemand in Nederland veel weet over mantelzorg, dan is dat professor Henk Nies.

'Mantelzorg is een onmisbaar onderdeel van de gezondheidszorg', benadrukt hij: ‘Dokters, thuiszorg en verpleegkundigen zijn natuurlijk ook heel belangrijk, maar het meeste werk doen mensen in de nabije omgeving van iemand die zorg en ondersteuning nodig heeft. Als we niet zouden mantelzorgen, zou een samenleving gewoon niet kunnen functioneren.’ Nieuw is dat niet. Het is altijd zo geweest dat mantelzorg nodig is. Ook toen er geen vergrijzing was of toen er genoeg mensen in de zorg werkten, zorgden mensen voor elkaar. Mensen willen dat ook, zorgzaam zijn voor een ander. Wat wel nieuw is, is een goede gezondheidszorg, aldus Nies: ‘Hoe beter de gezondheidszorg, hoe meer zieke mensen we hebben. Ziekten waar je vroeger aan overleed, daar leef je nu mee verder. Daarmee wordt mantelzorg vaker dan vroeger langdurig.’

Durf te vragen

Nies herkent het dat iemand die voor een naaste zorgt, zichzelf niet als mantelzorger ziet: ‘Mantelzorg is een vakterm bedacht door professor dr. Hattinga Verschure. Hij zag als arts dat er niet alleen een patiënt en een zorgverlener is. De naasten van een patiënt zijn een belangrijk onderdeel van het zorgsysteem. Hij bedacht daarom in 1972 de term mantelzorg: zorg die mensen verwarmt omdat ze elkaar er “als een mantel mee omgeven”. Je denkt er zelf ook niet zo over na. Je bent meestal niet van de ene op de andere dag mantelzorger, het is een geleidelijk proces. Je gaat steeds meer doen voor een ander en dan besef je na een tijdje dat je mantelzorger bent.’ En dan zijn er nog zogeheten jonge mantelzorgers: ‘Zij herkennen zich ook niet meteen in de term mantelzorger. Je denkt bij mantelzorg vaak aan het stereotype van middelbare of oudere vrouwen. Ook bij mezelf heb ik een bewustwordingsproces gehad. Pas een paar jaar geleden kreeg ik het besef dat mijn moeder vanaf haar twaalfde niet meer naar school heeft kunnen gaan omdat ze zorgde. Ze was een jonge mantelzorger. Ik heb mijn moeder nooit daarover horen klagen. Ze heeft het altijd met heel veel liefde en plezier gedaan. Ze heeft het wel jammer gevonden dat ze niet verder heeft kunnen leren. In de loop van haar leven kreeg ze daar prima vrede mee. Dus het wil niet zeggen dat als je iets doet wat ingewikkeld is, dat dat je dan je leven lang achtervolgt.’ Mantelzorgen als jongere kan goed aflopen, wil hij maar zeggen.

Positieve kanten aan mantelzorg

Sowieso zijn er positieve kanten aan mantelzorg, weet Nies: ‘Als iemand is overleden voor wie jarenlang is gezorgd, hoor ik vaak van de achterblijver dat het fijn was om dit voor hem of haar te hebben kunnen betekenen. Mensen zeggen: “Het was zwaar, maar fijn dat ik iets kon doen.”' Om positief (terug) te kunnen kijken op een periode van zorgen voor een ander is het belangrijk dat je op tijd hulp kunt vragen en dat je je ook vrij voelt om dat te vragen. Per fase van mantelzorg heb je het voor een deel zelf in de hand, een deel overkomt je.

Nies: ‘Als je een goede relatie met iemand hebt, is mantelzorgen vaker prettig en fijn. Als je relatie slecht is, is het haast niet te doen. En wat doe je als de relatie niet helemaal super is, maar ook niet heel slecht? Dat is best ingewikkeld en hoe ver ga je dan in het bieden van mantelzorg? Het is bij mantelzorg kortom belangrijk dat het klikt tussen mensen. Dat geldt natuurlijk ook voor vrienden en voor mensen uit de straat. Als jij als zorgvrager niet aardig bent, is dat voor professionals heel vervelend, maar die moeten zich daar overheen zetten.

Mantelzorgers zullen misschien zeggen: “Ik kan er volgende week niet zijn hoor.” Maar vaak kunnen zij zich niet aan hun zorgtaken onttrekken. Dat is dan heel lastig.’ Dit gezegd hebbende, de professor vindt dat we weleens wat te weinig vragen van de “patiënt”. Degene die hulp nodig heeft, moet zich fatsoenlijk gedragen en een beetje aardig zijn. ‘Van mensen in bijvoorbeeld huishoudelijke hulp hoor ik regelmatig welke onbeschoftheden ze meemaken. We doen alsof oudere mensen allemaal even aardig en vriendelijk zijn, maar er zijn ook flink wat mensen die zich opstellen als iemand met alleen maar rechten. Dat geldt ook voor mantelzorgers. Als jij bijvoorbeeld huiselijk geweld hebt ervaren als kind van één van jouw ouders, hoe ingewikkeld is het dan om mantelzorg te bieden? We moeten dus ook niet doen alsof mantelzorg vanzelfsprekend altijd goed is. Wees als zorgvrager en mantelzorger nou een bee tje aardig voor elkaar. Dat betekent niet dat je beetje slaafs en onderdanig hoeft te zijn. Als dat lukt dan kan mantelzorgen een heel positieve ervaring zijn.’

'Meestal zitten er drie dingen in een goed leven'

De psychogerontoloog is altijd bezig met de vraag hoe mensen die langdurige zorg nodig hebben met complexe problemen met fysiek of cognitieve beperkingen een goed leven kunnen leiden. Voor de mantelzorger ziet hij daar een belangrijke rol. ‘Meestal zitten er drie dingen in een goed leven, het eerste is dat je voor een groot deel kunt doen wat jij belangrijk vindt, dat je een bepaalde vrijheid hebt dus. Het tweede is dat je warme contacten hebt met anderen en het derde is dat je van betekenis bent.’ Vooral de laatste is ingewikkeld, meent Nies: ‘Als je veel zorg nodig hebt, dan gaat iedereen om je heen je als een afhankelijk iemand beschouwen die niks meer kan en niks meer te bieden heeft. Er is ook niemand die nog wat aan je vraagt of van je moet.’ Zijn stelling is: als je niks meer moet in het leven, hoef je er niet meer te zijn. Dat is het moment dat je alleen maar object bent, onderwerp van zorg. Je bent alleen een "last" voor de ander. Nies: ‘Wanneer jij iets voor anderen kunt betekenen, dat anderen het fijn vinden dat je er bent en dat ze iets zeggen als “je was vroeger leraar Engels, kun je me helpen met iets te vertalen?” Dat is iets waardevols. Heel veel dingen kun je niet meer, maar dat kun je misschien wel. Het is heel fijn als iemand dat aan jou vraagt en dat je iets kunt betekenen voor een ander, dat je een ander blij kunt maken met bepaalde dingen.’ Voor een mantelzorger is het daarom heel belangrijk om ook iets te vragen van degene om wie het gaat, is zijn overtuiging: ‘Zo kan degene voor wie gezorgd wordt iets teruggeven. Dat is een belangrijke kwaliteit in het leven. We geven soms verjaardagscadeautjes, terwijl mensen die cadeautjes helemaal niet nodig hebben. Het is het gebaar van het geven, jij betekent iets voor mij. Als het je als mantelzorger dus lukt om ook iets te vragen aan degene die je helpt, dan is diegene niet alleen maar hulpbehoevend, maar van betekenis.’

Het interview gaat verder in Blik Magazine.

Open Blik Magazine

* Aantallen volgens de publicatie “Blijvende bron van zorg” door het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in 2020.

Thuisgelukgesprek

Als mantelzorger op het juiste pad

Als je voor een ander zorgt, kan dat soms zwaar zijn. Je voelt je verantwoordelijk en wilt graag helpen. Om te voorkomen dat de druk op jou te groot wordt, biedt Kruiswerk verschillende diensten om je te ontlasten in zorgtaken. Kruiswerk biedt iedereen die lid is kosteloos het Thuisgelukgesprek aan. Een fijn gesprek met onze expert bij je thuis over welke hulp je wanneer in kunt zetten. Inger zet jou als mantelzorger op het juiste pad.

Kun je wel wat ondersteuning gebruiken?

Ontdek alle mogelijkheden